У канцы верасня 2020-га Яна Клюева раптам стала адным з самых пазнавальных твараў пратэсту. Кадры з моманту, калі дзяўчыну пасля маршу адводзіў у аўтазак АМАП у Мінску, многія запомнілі па фразе «Ты затрымліваеш мяне, але робіш гэта без павагі». Сама Яна тады, здаецца, зусім не спалохалася і толькі прапаноўвала сілавікам зацягнуцца яе ж цыгарэтай. Тыя здымкі сталі папулярнымі і мемнымі, а мужчыны ў каментарах і пастах у сацсетках пісалі, што хацелі б ажаніцца з такой беларускай. Дзе яна цяпер, чым займаецца і ці вольнае яе сэрца? «Люстэрка» пагаварыла з 33-гадовай байкеркай.
«Я стала спакайнейшай, але порах у парахаўніцы яшчэ ёсць і патрабуе нейкага выхаду»
— Пасля таго затрымання і здымка многія называлі вас дзёрзкай, вельмі смелай і нават бясстрашнай. Як вам тады здавалася, людзі слушна зразумелі ваш характар з некалькіх фота?
— Мяне наогул у першую чаргу здзівіла існаванне тых фатаграфій. Я яшчэ не даехала дадому, а ўжо скідваюць некуды там… А так — не ведаю, напэўна, заўсёды можна было зрабіць больш. Больш агрызнуцца, можа, больш на нервы падзейнічаць, нешта выказаць. Яно тады наогул усё па-іншаму бачылася. На адрэналіне.
— Так, спалоханай там вас не назавеш.
— А там і часу не было! Я тады настолькі стамілася, хацелася дадому трапіць, а тут яшчэ і не трапіла, затрымалі.
— Вы па жыцці такая, як на гэтым фота, ці проста так супала?
— Ой, гэта эпізодамі. Часам мне хочацца пабыць якім-небудзь багецікам, паляжаць дзе-небудзь сабе спакойненька, а часам — аж так, трэба калупнуць кагосьці. Божа, як жа гэта сказаць… Не тое каб на нервы камусьці падзейнічаць — ну, неяк жыццё разнастаіць, перчыны дадаць, разбавіць шэрыя сумныя будні.
— Успамінаеце той дзень? Памятаеце, пра што тады гаварылі з амапаўцамі, якая рэакцыя была ў іх вачах?
— Ну так, яны былі нейкія такія дурненькія, пацешныя. Аж хацелася з іх паздзекавацца. Я, можа, злосны чалавек, але неяк так. Яны так сябе паводзілі, што ну як можна было прапусціць гэтую магчымасць і не падкалоць? Яго аж трасе, а мяне ад гэтага яшчэ больш трасе і аж хочацца накінуць на вентылятар! Так што ўжо стрымлівалася, бо разумела: яшчэ трошкі — і адхаплю. Ва УУС былі такія размовы, як павучанні бацькоўскія, — у стылі «чаго вам не сядзелася». Але [самі амапаўцы былі] нейкія нервовыя, тузаліся, таму іх і хацелася яшчэ неяк падкалоць.
— З вамі ніхто з дзейных ці былых супрацоўнікаў не звязваўся пасля з’яўлення таго фота?
— Не. Але я перыядычна даведваюся, ці цікавіцца мной хтосьці ў Беларусі. Кожны раз, калі чую адказ «не», думаю: гэта ж наогул ні чарта не значыць. Бо на кожнага ёсць інфармацыя — умоўная папачка на ўсіх, хто засвяціўся і ў якой ступені. І рызыкаваць наогул не хочацца, нягледзячы на тое, што «ніхто нікім не цікавіцца і каму вы там наогул патрэбныя». Не думаю, што заводзіць крымінальныя справы на тых, хто з’ехаў — рэдкая практыка.
— Вы змяніліся з таго часу? Апошнія гады былі складанымі для многіх.
— Мабыць, змянілася. Бяспека дае сваё. Пакуль была там, у Беларусі, ад пастаяннага стрэсу ў мяне ўжо проста кукуха ад’язджала. Тут па інерцыі яшчэ нейкі час яна працягвала ад’язджаць, але ўжо запавольвалася. А потым паволі ўсё спынілася. Нейкі момант быў пераломны, свайго роду катарсіс, [калі я сабе казала]: «Усё. Усведамляй, што ўжо ўсё». Ну і далей пачало, здаецца, наладжвацца. Са стану пастаяннага стрэсу нават у руцінку перакінулася — дом, праца, сабака, нейкія закупы, гатаванне дурное. У абсалютна, зусім не характэрную руціну. Але, шчыра кажучы, за апошнія колькі гадоў у Беларусі, калі ўсё не ішло ці ішло не так, як хацелася, наперакасяк, я ўжо, напэўна, адчуваю сябе такой бабулечкай, якая хоча з’ехаць куды-небудзь у вёсачку, сесці на лавачку і проста атрымліваць асалоду ад жыцця. Вось яно, гэтае жыццё, ёсць, усё добра.
Але мне яшчэ не столькі гадоў, каб сесці на лавачку. Порах у парахаўніцы яшчэ ёсць і патрабуе нейкага выхаду. Але ў цэлым я адназначна стала спакайнейшая.
— Замест лавачкі пакуль — на матацыкл? Акурат, мабыць, сезон пачаўся.
— Пакуль не, з матацыклам ідзе пераафармленне польскіх нумароў. Ён мяне трошкі чакае. А так фіг яго ведае… Цяпер яшчэ такія дажджы, што проста кашмар! Я, шчыра кажучы, ужо старая, ужо берагу калені. Магу нароўні з бабулямі абмяркоўваць, што ў мяне «страляе» на гэтыя перамены надвор’я. Сёння вось ціск ляснуўся (смяецца). Я ўжо ў тым узросце, калі магу цалкам спакойна з любым чалавекам падтрымаць гутарку пра лекі, самаадчуванне і гэтак далей. «Прастрэл» у спіне — на раз-два! Ды і пакуль няма калі па матацыкле сумаваць.
«Дагэтуль, калі ўсплывае ў размове Беларусь, пачынаецца: „А, там жа ў вас гэты!“»
— Раскажыце, як вы цяпер, дзе. Усё гэтак жа ў Варшаве, як і пасля ад’езду ў снежні 2020-га?
— Не, я ўжо гады два, напэўна, у Кракаве. Пераехала праз навучанне — паступіла ў Ягелонскі ўніверсітэт (найстаражытнейшая і адна з найбуйнейшых у Польшчы, адна з найстарэйшых ВНУ ў Еўропе. — Заўв. рэд.) на спецыяльнасць «аналіз медыя». Гэты ўніверсітэт быў наогул такой маленькай марай. Яшчэ ў Беларусі я планавала зрабіць карту паляка і хацела паступіць, але не паспела. А потым, калі з’ехала, пайшла на «каліну» (стыпендыяльная праграма імя Каліноўскага. — Заўв. рэд.), а пасля — сюды, у Кракаў, у магістратуру. І ўнівер класны, і спецыяльнасць таксама цікавая.
— Як у Польшчы з выкладаннем і журналістыкай — адчуваеце розніцу з Беларуссю?
— Цікава. Бакалаўрыят у мяне быў беларускі (я вучылася ў лінгвістычным на настаўніка англійскай), а магістратура — польская, і розніца рэальна ёсць. Проста ва ўсім. Прыходзіш ва ўнівер і разумееш, што ніхто нічога не баіцца сказаць з нагоды парадку дня, нейкіх падзей ці яшчэ чагосьці, выказаць свой пункт гледжання. Гэта выдатна. Ну і ў плане выкладання — мне здаецца, у Польшчы трэба больш самім перапрацоўваць інфармацыю. Тут найперш даюць аснову, нейкія нюансы, а дэталёвае вывучэнне — самастойна. Бывала, вядома, «жах, кашмар, сесія, як мы гэта перажывём!» Але гэта было шалёна цікава.
— Што можаце пра беларускія СМІ сказаць?
— Ох, беларускія СМІ — гэта фантастыка! У нас быў прадмет, на якім закраналі прапаганду і яе механізмы, — цудоўны і сам прадмет, і выкладчык. З нагоды нейкіх рэчаў я з ім нават магла паспрачацца, а пэўныя экзаменацыйныя моманты, напрыклад, пісала, грунтуючыся на падзеях у Беларусі. Можа, у мяне нават перавага была ў гэтым плане. Дык вось зразумела, што прапаганда ёсць усюды і ўсюды свая, але настолькі па-чорнаму [рабіць] - гэта ж проста сорамна! Цяпер у працах я наш ддосвед ужо не апісваю. Гэта было надзённа ў 2020−2021-м, а ў 2023, 2024-ы цягнуць — гэта неяк… Ну і з іншага боку, можна ў гэтым паварыцца, але я ў гэтым сэнсе Амерыку не адкрыю. Беларуская прапаганда, у прынцыпе, таксама ж не адкрыла Амерыкі — можа, нейкія камбінацыі рабілі, але нічога супер-пупер новага.
Беларусь у гэтым плане — нейкая краіна цудаў. Дагэтуль, калі ўсплывае ў размове нейкім чынам, пачынаецца вось гэта: «А што, праўда ў вас такое адбылося?» Ці «А, там жа ў вас гэты!» І потым ідзе яшчэ якое-небудзь слова ёмістае. Кажу: так, там у нас гэты. А пасля яго адразу Пуціна ўспамінаюць. Такія «мы з Тамарай ходзім парай». Але я за навінамі менш сачу, стараюся сябе ад медыя агароджваць — ладжу інфармацыйныя галадоўкі, каб не вяртацца зноў у той стан.
— Дзе працуеце цяпер?
— У аўтсорсінгавай кампаніі. Яна наогул французская, але камунікую з палякамі.
— Паспяваеце сумяшчаць навучанне з працай? Даяце рады?
— Ды не асабліва даю рады, калі шчыра. Гэта цяжка. Мне здаецца, што я ўжо зусім нічога не магу. Але што рабіць.
— Я акурат хацела спытаць, ці цяжкае жыццё эмігранта.
— Ну, як сказаць. Нібыта ўвайшла ў каляіну, усё ў парадку, але потым нешта ды лясне. Карацей, без прыколаў не абыходзіцца. Дзесьці нейкія эмігранцкія плёткі, смешачкі, дзесьці нейкія звычайныя пытанні кшталту мельдунка (рэгістрацыя па месцы жыхарства ў Польшчы. — Заўв. рэд.). Проста не хапае часу, каб усё нармальна зрабіць. Занадта мала гадзін у сутках — вось бы ў два разы больш!
— Ці пазнаюць вас беларусы? Ведаю, што, калі вы толькі пераехалі, у Варшаве такія выпадкі былі.
— У цэлым, перыядычна бывае. У Варшаве мяне раз ці два аж пазналі, я была ў шоку. А цяпер неяк усё сцішылася. І дзякуй богу, у прынцыпе. Бо я сябе неяк няёмка адчуваю. Чыста гіпатэтычная сітуацыя: нейкі чалавек на вуліцы (незразумела хто і адкуль) — ён цябе ведае, а ты яго не. Што рабіць? Ды і я неяк стараюся ў дыяспару не залазіць.
«Самыя смелыя і дзёрзкія засталіся ў краіне»
— Першы час у эміграцыі вы казалі, што стараецеся пратэсты не ўспамінаць. Цяпер усё гэтак жа ці эмоцыі прытупіліся?
— З часам усё ж неяк прытупляецца. Тады, адразу пасля пераезду ў Польшчу, я яшчэ ад «бусікаў» шарахалася — было такое сабе. А так, ужо, вядома, не.
— Што яшчэ вас звязвае з Беларуссю?
— З аднаго боку, сумую, а з іншага — зусім адвыкла ад таго, як жыла раней. Проста ўсё, блін, цяпер неяк па-іншаму! Ужо вельмі-вельмі многія не ў Беларусі. Атрымліваецца, сумую па нейкіх добрых успамінах.
Я наогул не пашкадавала, што з’ехала. Шчыра кажучы, у мяне тады ўжо, за месяц да ад’езду, пачалі здаваць нервы, псіхалагічныя кансультацыі пайшлі ў ход. Далей у маім выпадку было б дакладна горш. Думаю, да мяне дайшлі б з «крыміналкай» — гэта было пытанне часу. Гэта ж таксама адзін з механізмаў прапаганды — так зручна запалохваць затрыманых. У мяне, напрыклад, бацька памёр яшчэ ў пачатку 2020-га і засталася мама. Вось мяне б закрылі, напрыклад, за тое, што я нейкія ўмоўныя столі не той фарбай фарбавала, — а мамай было б максімальна зручна маніпуляваць. Запалохваць натоўп. Паказаць, маўляў, ніхто не забыты, нішто не забытае. Ну, калі за рэпост ужо саджаюць на суткі…
— Цяжка было маму пакідаць адну?
— Гэта ў любым выпадку нялёгка. Мама — гэта мама. Плюс там у яе нейкая адаптацыя, тут з ёй стэлефаноўваемся пастаяна. І пра нешта ёй раскажаш, а пра нешта прамаўчыш. Спадзяюся, яна гэтага не прачытае (смяецца)! Са снежня 2020-га, як я з’ехала, мы пакуль яшчэ не бачыліся. Але я б не сказала, што гэта вельмі цяжка. Мама ніколі ў мяне над душой не стаяла, не кантралявала, каб, умоўна, было нагатавана, посуд памыты і талерачкі стаялі на адзін бок. Ну, а так, так, вядома. Дзесьці і не папрыпрыколваешся, і яна, як раней, не пабурчыць, калі я нечым грымлю на кухні.
— Многія тады — не ведаю, жартам ці ўсур'ёз — казалі, што хацелі б паклікаць вас замуж. І вы расказвалі, што не заўсёды прыемная была гэтая ўвага. Як з асабістым жыццём цяпер — у беларускіх хлопцаў яшчэ ёсць шанцы?
— Спадзяюся, гэта было жартам (смяецца)! А так я не свабодная, але і не замужам. Гэта той фармат, які мяне задавальняе больш за ўсё. Мы пазнаёміліся тут, у Польшчы, ужо колькі гадоў жывём разам, з Варшавы ў Кракаў перабіраліся разам. Цалкам усё сур’ёзна, але без стандартных штампаў і нейкіх там клішэ.
— Ваш малады чалавек — беларус ці паляк?
— Гэта я пакіну ў сакрэце (усміхаецца).
— Але ён бачыў тыя самыя фота?
— Ну, так.
— Сабака ў вас таксама ўжо ў польскай частцы жыцця з’явіўся?
— Так, французскага бульдога Вушы я завяла ў кастрычніку 2021-га. Яна полька і адна з прычын, чаму ў мяне пайшла польская мова. Бо, вядома, трэба было і да ветэрынараў ездзіць, і наогул з сабачнікамі нейкія размовы падтрымліваць. Яна мне добры пендаль дала. Калі прыязджаеш, у цябе тут нікога няма. Пакуль «разнюхаешся», знойдзеш кагосьці, нават каб проста пагутарыць. А з сабакам гэта прасцей. Выходзіш на вуліцу — там іншыя сабакі, і ўсе: «Ой, якая! А можна, мы падыдзем?» Потым стаім, як выхавальнікі ў дзіцячым садку, глядзім, як яны шалеюць, і размаўляем, і ўсё неяк само сабой ідзе.
— Што яна прынесла ў вашае жыццё?
— Новых сяброў. Зноў жа, польскую. Плюс гэта такі антыстрэс! Здавалася б, сабака і сабака, а з іншага боку, яны ж, заразы, эмпатычныя страшна. Прыйдзе, прыціснецца ў патрэбны момант, у патрэбнае месца — і ўсё, і ўжо не так цяжка, не так ужо і кепска.
— Што ў вас яшчэ засталося — якія старыя звычкі з таго, мінскага жыцця?
— О-о-о (смяецца)! Што ў мяне засталося… Са сквапнасці накупляць прадуктаў на зніжках і прыгатаваць столькі, што потым усё немагчыма з’есці. Я не ведаю, адкуль яно і навошта ўзялося, — можа, гэта такая сумесь а-ля адразу пасля пераезду. Вось гэтае пачуццё: «О, зніжачкі!» Яшчэ я днямі кайфанула ад гандлёвай нядзелі (у Польшчы крамы і гандлёвыя цэнтры не працуюць у нядзелі, выключэнні — некаторыя перадсвяточныя дні. — Заўв. рэд.). Засталася яшчэ гэтая звычка схадзіць у нядзелю закупіцца. Даляры, дарэчы, не мяняю — нават не ведаю, які курс. Так што, калі пакапацца, нейкія моманты яшчэ ёсць.
— Каго б вы з беларусаў, хто так ці інакш удзельнічаў у падзеях 2020-га, назвалі б смелым і бясстрашным ці смелай і бясстрашнай?
— Мне здаецца, самыя смелыя і дзёрзкія пасля ўсіх тых падзей засталіся ў краіне. У мяне нават дзесьці была фотка з Нінай Багінскай — наогул фенаменальная жанчына. Проста фенаменальная! І колькі гадоў яна ўжо змагаецца з гэтым рэжымам як можа. Яна проста нязломная. А так складана назваць кагосьці аднаго. Гэта проста немагчыма. Там засталося занадта шмат людзей, якія не падтрымліваюць гэты рэжым, але жывуць у краіне. І засталіся не таму, што «а куды мы паедзем», — яны так выбралі. Гэта, мне здаецца, смела.
«Дзяржапарат — рыхтык такі хвошч. Нікому нах**н не патрэбны, але вельмі добра ўкараніўся»
— Усё, што адбылося — тыя затрыманні, фота, ад’езд, — гэта ў плюс для вас абярнулася ці ў мінус? Вы задаволеныя тым, як вашае жыццё склалася?
— Адназначна ў плюс. Вельмі вялікі плюс. Так, патрапала, але, з іншага боку, тут і цяпер у мяне больш магчымасцяў, чым было б там, калі б засталася. Я б не сказала, што моцна сумую праз тое, што мяне краіна выпхнула. Можа, яна мяне не асабліва і выпіхвала, — проста такія ўмовы былі, што я сама вырашыла з’ехаць. Ды і калі б засталася, працавала б, хутчэй за ўсё, толькі на псіхатэрапеўта. Тут я сама пакуль яшчэ вывожу. Можа, з дапамогай сяброў. Плюс, ёсць яшчэ гэтая вушастая псіхалагіня Вушы — яна сапраўды памочніца тая яшчэ. Глядзіць так, нібыта ўсё разумее. Яна суперутульная, яна ўсё прымае, нібыта кажа: «Ты не перажывай, мы зараз з табой ляжам паспім — і ўсё міне». І рэальна ўсё мінае.
— У старых інтэрв'ю вы казалі, што не разглядаеце варыянту вяртання дадому, пакуль там цяперашняя ўлада. Прайшло яшчэ больш часу, вы больш асіміляваліся. Як цяпер на гэта гледзіце?
— Я не ведаю. Беларусь — я нават не ведаю, як цяпер яе апісаць. Яна нават не Расія, не Паўночная Карэя — настолькі самабытная ў сваёй хатняй тыраніі, што проста фантастыка. Няма з кім нават параўнаць асабліва. Але ў цэлым я прыехала б пасля змены ўлады адназначна. Пытанне, як доўга гэтая змена будзе ісці. Цяпер я нават не ўяўляю сітуацыі, калі магла б падумаць: ну ўсё, з’езджу, там ужо бяспечна. А ехаць усляпую, каб потым думаць, як выехаць, — не. Зразумела, што і адзін, і другі [Пуцін і Лукашэнка] не вечныя. Але хто будзе потым, калі гэтыя скончацца? Там жа 100% не адбудзецца нейкага цуду, гэтая дурная жалезная заслона, уся гэтая прапаганда — яна ж нікуды не знікне. Трэба мяняць усё кардынальна.
Гэта вельмі сумна, але ўсё настолькі ўкаранілася. Можа, яшчэ гадоў 100 таму, калі я была маленькай і мы ездзілі на лецішча, нас трэба было чымсьці заняць. А лецішча — гэта, натуральна, агарод. І памятаю, як мы праполвалі хвошч. У яго развітая каранёвая сістэма, і гэта такая зараза! Можна вырваць адзін, але ў яго ж там проста трубаправод нейкі пад зямлёй! І пакуль усю гэтую карніну кіламетровую выкапаеш, ды яшчэ так, каб яна нідзе не парвалася — інакш застанецца і далей пойдзе расці. Дык вось тут тое самае. Вось гэты дзяржапарат — рыхтык такі хвошч. Нікому нах**н не патрэбны, але вельмі добра ўкараніўся.
— Што трэба, каб яго выкарчаваць, і колькі часу гэта зойме?
— Я б, вядома, сказала, што матыка. Яна ўніверсальная не толькі для агарода. Але гэта неяк… (смяецца)
— Вяртацца ў Беларусь і жыць там пастаянна — такога варыянту вы ўжо дакладна не разглядаеце?
— Пакуль я не адчуваю сябе ў бяспецы нават ад адной думкі, што хацела б з’ездзіць у Беларусь. Калі мне сніцца, я думаю: божа, як я сюды трапіла і як выбірацца. Не тое каб гэта кашмары — такія псіхалагічныя трылеры. Увогуле, такая сабе краіна мары. Так што гэта можа здарыцца, але я не ведаю, у якім годзе. А пакуль у планах — хвошч і матыка!
Як выглядае жыцьцё беларусаў у эміграцыі? «Люстэрка» расказвае гісторыі людзей, якія аказаліся адарваныя ад дома.
У адрозненне ад прапаганды, мы не дзелім усё на чорнае і белае. Мы жадаем задакументаваць рэальнасць разам з радасцямі, перажываннямі і страхамі.
Падтрымайце «Люстэрка», каб мы маглі публікаваць больш такіх матэрыялаў 🙌
Станьце патронам «Люстэрка» — незалежнага медыя, якое толькі на сайце штомесяц наведвае больш за 2 мільёны ўнікальных карыстальнікаў.
Ахвяраваць любую суму можна хутка і бяспечна праз сэрвіс Donorbox.
Гэта бяспечна?
Калі вы не ў Беларусі — так. Гэты сэрвіс выкарыстоўвае больш за 80 тысяч арганізацый з 96 краін. Ён сапраўды надзейны: у аснове — аплатная сістэма Stripe, сертыфікаваная па міжнародным стандарце бяспекі PCI DSS. А яшчэ банк не ўбачыць, што плацёж зроблены ў адрас «Люстэрка».
Вы можаце зрабіць разавае ахвяраванне ці аформіць рэгулярны плацёж. Рэгулярныя данаты нават на невялікую суму дазволяць нашай рэдакцыі лепш планаваць уласную працу.
Важна: не данацьце з картак беларускіх і расійскіх банкаў. Гэта пытанне вашай бяспекі.
Калі для вас зручнейшы сэрвіс Patreon — вы можаце падтрымаць нас з дапамогай яго. Аднак Donorbox возьме меншую камісію і цяпер у прыярытэце для нас.
Чытайце таксама
